Towaroznawstwo zielarskie - Podstawy część I

Surowce to produkty pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mineralnego, które stanowią materiał wyjściowy dla procesów technologicznych. Surowcem farmakognostycznm jest produkt pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego otrzymany bez obróbki chemicznej. Do zielarskich surowców zaliczamy całe rośliny suszone lub jej części, produkty naturalnej lub patologicznej przemiany materii roślin, jak i produkty uzyskiwane z roślin leczniczych za pomocą prostych obróbek fizycznych.

Surowce możemy podzielić na dwie grupy:

Pierwsza grupa - to surowce nie wymagające po zbiorze ingerencji poza suszeniem i ewentualnym rozdrobnieniem. Należą do niej: organy roślin, gumy, gumożywice, wyschnięte soki roślinne, żwwice i balsamy.

Druga grupa - do tej grupy należą surowce otrzymywane drogą przerobu tkanki roślinnej lub bezpostaciowego produktu roślinnego. Możemy zaliczyć tu: olejki eteryczne, tłuszcze roślinne, skrobie i wyciągi roślinne.

Na świecie istnieje olbrzymia liczba gatunków roślin, które mają właściwości terapeutyczne. Wciąż odkrywane są nowe substancje czynne, które pozwalają lepiej kategoryzować i oznaczyć surowiec pod kątem jego biologicznej aktywności w organizmie. Liczba surowców zielarskich używanych w Polsce nie przekracza kilkuset. Dokładną specyfikacją i opisem surowców roślinnych zajmują się autorzy Farmakopei Polskiej, w której znaleźć możemy rośliny z nazwami łacińskimi i polskimi. Nazwa łacińska i polska najczęściej składa się z dwóch wyrazów, choć rzadko trafiają się też człony jednowyrazowe. Pierwszy wyraz nazwy określa część rośliny stanowiącej surowiec, druga natomiast objaśnia z jakiej rośliny on pochodzi. Przykładowo Radix Urticae - korzeń pokrzywy, Folium Belladonnae - liść pokrzyku, Rhizoma Calami - kłącze tataraku. Jednowyrazowe nazwy są znacznie rzadsze np. Opium. Mają one najczęściej synonimy dwuwyrazowe np. Guarana - synonim Pasta guarana. Oto najczęściej spotykane w Farmakopei Polskiej i Polskich Normach łacińskie i polskie nazwy narządów roślinnych stanowiących surowce:

Anthodium - koszyczek

Bacca - jagoda

Bulbus - cebula

Folium - liść

Fructus - owoc

Gemma - pąk

Glandula - gruczoł

Herba - ziele (zioła)

Inflorescentia - kwiatostan

Lignum - drewno

Cortex - kora

Embryo - zarodek

Flos - kwiat

Nux - orzech

Pericarpium - owocnia

Radix - korzeń

Rhizoma - kłącze

Semen - nasienie

Stigma - znamię

Tuber - bulwa

Inne najczęściej spotykane łacińskie i polskie nazwy określające rodzaj surowca:

Amylum - skrobia

Balsamum - balsam

Gummi - guma

Gummiresina - gumożywica

Mucilago - śluz

Oleoresina - olejożywica

Oleum - olej (olejek)

Oleum aethereum - olejek eteryczny (lotny)

Oleum pinguium - olej tłusty

Resina - żywica

Succus - sok

SUBSTANCJE CZYNNE SUROWCÓW

Kiedy roślina wegetuje, rozkwita lub jest w pełni rozwinięta w jej organizmie zachodzi szereg procesów chemicznych kształtujących i stabilizujących substancje czynne w niej zawarte. W związku z procesami przemiany materii w organizmie roślinnym powstają węglowodany, białka, tłuszcze, a z tych związków powstają inne potrzebne roślinie do życia. Różnorodność związków organicznych tworzących się za życia rośliny jest ogromna. Niektóre z nich są dla człowieka obojętne, inne wywołują określone działanie. Właśnie te substancje czynne, które rezonują z organizmem ludzkim są pożądane w farmakologicznie. Rezonans związków z organizmem zależy od wielu czynników składających się na fitochemiczny rozwój rośliny. Jeszcze przed kwitnięciem podczas wegetacji w korzeniach formują się związki chemiczne, które później transportowane są przez tworzące się organy roślin. Stąd bardzo ważna jest specyfika zbioru, bowiem leczniczo aktywne mogą być związki np. w podziemnych częściach rośliny w stanie jej wegetacji. Inne zbiera się tylko w okresie kwitnienia, gdzie koncentracja związków chemicznych jest najkorzystniejsza w liściach, kwiatostanie lub zielu. Roślinne substancje czynne z reguły wykazują działanie synergiczne, czyli współdziałające z zawartymi w innych roślinach. Stąd farmakognozja tak chętnie wykorzystuje mieszanki różnych ziół, bowiem ich biochemia ze sobą współpracuje. W innych przypadkach substancje takie mogą mieć działanie niepożądane, a nawet toksyczne. Ogólnie rzecz biorąc substancje wywołujące jakikolwiek wpływ na organizm człowieka lub zwierzęcia nazywamy substancjami czynnymi, natomiast związki bez wyraźnego działania określane są mianem związków balastowych. Substancje czynne można podzielić na grupy, biorąc pod uwagę ich budowę chemiczną i działanie farmakologiczne. W innych częściach podstaw Towaroznawstwa Zielarskiego na pewno zajmiemy się najważniejszymi grupami substancji czynnych, które mają duże znaczenie w lecznictwie.

piśmiennictwo: Władysław Walewski "Towaroznawstwo Zielarskie"